Çoğul Tamlayan Olur mu?

SAVAŞ KILIÇ

Çoğul tamlayanlı belirtisiz isim tamlamalarının sıklığı, İngilizce ve Almancada olduğu gibi, Türkçede de, Fransızcanın aksine, düşüktür. Düşük derken, gerçekten düşük: Yüzde birin altında.ⁱ Dolayısıyla, Fransızcadan yapılan çevirilerde sık rastlanan “çoğul tamlayanla kurulmuş belirtisiz isim tamlamaları” okuyanı yadırgatıyor. Özellikle aşağıdaki örnekler ve benzeri kullanımlar, kulağı tırmalıyor ve çoğulu tekilleştirmeye zorlayıp, okuru gereğinden fazla oyalıyor:

l’histoire des idées: fikirler tarihi > düşünce tarihi

l’histoire des mentalités: zihniyetler tarihi > zihniyet tarihi

un centre de problèmes: problemler merkezi > problem/sorun merkezi

le système des pronoms: zamirler sistemi > zamir sistemi

Buna karşılık Türkçede bu tür bazı tamlamalar var ki, hiç yadırganmıyor:

anneler (sevgililer, babalar, öğretmenler) günü

aydınlar ocağı (sabık iç mihrak)

bakanlar kurulu

dadaşlar diyarı

dağlar kızı (Reyhan)

dinler tarihi (≠ din tarihi)

doktorlar sitesi

erkekler tuvaleti (x erkek okulu)

güzeller güzeli

hayvanlar âlemi

karılar koğuşu (x kız lisesi)

kızlar ağası

liderler zirvesi

ormanlar kralı

öğretmenler odası

ruhlar âlemi (≠ ruh âlemi)

sağırlar diyaloğu

sorunlar yumağı

şahlar şahı

tövbeler tövbesi

yabancılar büro(su) (≠ yabancı büro)

yıllar yılı (deyimleşmiş tamlama)

yurttan sesler korosu

Bir de bu kullanımlara benzetilerek (analoji) çeviri yoluyla oluşturulmuş ve kulağı hiç tırmalamayan iki kullanım var:

kadınlar taburu (Llosa’nın romanı: Yüzbaşı ve Kadınlar Taburu, çev. Sargut Sölçün, Ayrıntı)

kadınlar kahvesi (Kadıköy’de, Fransızcasını da yazmışlar: café des femmes)

Türkçe gramerin bu özelliği pek araştırılmadığı için,ⁱⁱ kabul edilebilirliğin ölçüsünü saptamak kolay değil. Fakat

özellikle tamlayanı oluşturan cins ismin küme niteliği vurgulanmak istendiğinde, çoğul tercihinin yadırganmadığı gibi bir izlenimim var:

anneler (sevgililer, babalar, öğretmenler) günü

bakanlar kurulu x bakan kurulu

aydınlar ocağı x aydın ocağı

dinler tarihi x din tarihi (“belli bir dinin tarihi”)

liderler zirvesi

lordlar kamarası

öğretmenler odası

sağırlar diyaloğu

yurttan sesler korosu (= yurttan-sesler korosu).

Ayrıca

sayıca çokluğu vurgulama amacı güdüldüğünde ve niteliği (sıfatı) pekiştirme ihtiyacı duyulduğunda, bu çoğul eki daha iyi duruyor gibi:

dadaşlar diyarı

dağlar kızı (Reyhan)

güzeller güzeli

yıllar yılı (deyimleşmiş tamlama).

Türkçede çoğul ekinin böyle bir miktar veya nitelik vurgulama, kendi deyişiyle “obartma” (pluriel emphatique) işlevi olduğuna Tahsin Banguoğlu da dikkat çekiyor:ⁱⁱⁱ

Börekler açayım sana.

Al kanlar içinde yatıyor.

Sevinçten havalara uçmuş.

Dolayısıyla, bu ve benzeri nüanslar katmadığı takdirde, Fransızcadan yapılan çevirilerde görülen çoğul tamlayan, fazlalık izlenimi uyandırıyor. “Fazla taramadan kaçınmak lazım.”

NOTLAR: