Türkçede Artikelin (Tanımlık, Harfitarif) Bulunmayışı

SAVAŞ KILIÇ

Türkçede morfolojik kategori (sözcük türü) olarak artikel bulunmadığı doğruysa da, Türkçeye özgü birtakım biçim birimleri veya dizim kuruluşları, İng. ve Fr. artikelleri karşılayabilmekte veya (tersinden bakarsak) söz konusu dillere ancak artikellerle çevrilebilmektedir. Gönderileni belirsiz (indefinite / indéfini)  artikelleri karşılamak için başvurulabilecek yolları ele alalım.

a/an

I) bir

Türkçe bir sözcüğü özü itibariyle bir artikel değil, sayı adı veya sıfatıdır. Ancak gerek dilin iç gelişimi gerekse başka dillerle teması neticesinde, sözcüğün üstlendiği anlamlardan biri İng. a/an’i karşılayacak değerde.

(1) genç bir adam,  “a young man” ifadesine neredeyse birebir denk gelir; her ikisi de “genç adamlar içinden bir genç adam” anlamını verir.ⁱ

Fakat burada dikkat edilmesi gereken bir şey var: İng. a/an hemen her zaman sıfattan önce gelirken, Türkçe bir çoğunlukla sıfat ile ismin arasına girer; daha doğrusu: hemen her zaman isimden önce gelir. Ancak belirli bağlamlarda sıfattan önce kullanılır. Örn.:

(2a) bir genç adam “a young man”

Bu tür kullanımlarda, isimden önce gelmesi gereken bir sıfattan önce gelerek, sıfat + isim (“genç adam”) grubunu adeta bağımsız bir semantik birim, bir bakıma birleşik isim haline getirir.ⁱⁱ Burada genelde amaç, sıfat + isim grubunu vurgulamak, ona özel bir nitelik katmaktır. Malumşairimiz (hatta “bir malum şairimiz”!)

(2b) bazı şeyler

(2c) bir bazı şeyler (= bir “bazışeyler”) var

diyerek Türkçenin bu özelliğini adı konmamış bir şeyi adlandırmak (daha doğrusu, adlandırıyormuş gibi yapmak) amacıyla kullanmaktadır. Benzer örnekler de bu düşünceyi doğrular nitelikte:

(2d) Bursa’da bir eski cami avlusu (Tanpınar)

(2e) Bir masum mor-menekşe (şarkı, Nilüfer söylüyordu galiba)

(2f) İçim bir kör kuyu gibi derin (O. Veli)

(2g) Bir fakir Orhan Veli

(2h) Aman bir edalı kız gider (O. Veli)

Fakat Türkçede bir’in sayı sıfatı (İng. one gibi) olarak kullanıldığını da unutmamak gerek. Aşağıdaki Fr. cümlenin çevirisinde bir sözcüğü “un … entier” veya “tout entier” karşılığıdır:ⁱⁱⁱ

(3) Il a englouti un poulet entier.

“Bir tavuğu bir oturuşta yedi.”

II) partitif anlamlı +den eki

İngilizce a/an artikelini karşılamak için yararlanılabilecek pratik yollardan biri de Fr. partitif haline benzeyen kullanımları olan Türkçe’deki +den ekidir:

(3) In Sierra Leone, a country in West Africa, there has been civil war for ten years.

 

Batı Afrika ülkelerinden Sierre Leone’de on yıldan beri iç savaş var.^iv (√)

Bir Batı Afrika ülkesi olan Sierre Leone’de (?)

III) +den biri  

Belirli bağlamlarda İng. a/an aslında +den biri ile gayet güzel karşılanmaktadır. Yanlış hatırlamıyorsam Necmiye Alpay’ın vermiş olduğu (veya bir diziden aklımda kalmış olan) şu örneği düşünelim: hastanedeki odasında yatan kız gözlerini yanıbaşında duran çiçeklere dikerek sevgilisine

(4a) Gimme a flower

diyor; bunun Türkçesi

(4b) Bana bir çiçek ver (x)

değildir; böyle bir sözden sevgilinin de bizim de hiçbir şey anlamamızın imkânı yoktur.

(4c) Çiçeklerden birini verir misin bana/versene bana (√)

gibi çeviri bağlama daha uygun düşer.

(IV) +In teki / biri

Bazı durumlarda +In teki / biri kuruluşu da İng. a/an’e uygun düşmektedir:

(5) My father was a drunkard. “Babam ayyaşın tekiydi.” (√)

Aynı şekilde ek bilgi vermek için kullanılan söz içi öbekleri karşılamak üzere +In biri yapısı uygun görünüyor:

(5a) Brutus, a traitor, … “Hainin biri olan Brutus…”

a/an’in bu tür durumlarda karşıtlık içine girdiği (yani farklı anlam verdiği) the’yı karşılamak için de Türkçe “o” uygun olabiliyor:

(5b) Brutus, the traitor, … “Brutus, o hain, …”

(V) Ø (sıfır gösterge)

Bazı durumlarda ise, özellikle tanımlardaki a/an için, en doğrusu Türkçede hiçbir sözel karşılık kullanmamak gibi:

(6a) A house is a place where one can live in.

(6b) Bir ev, insanın yaşayabileceği bir yerdir. (x)

(6c) Ev, insanın yaşayabileceği yerdir. (= Ø ev, insanın yaşayabileceği Ø yerdir.) (√)

NOTLAR: